Toekomstvisie 2030

Hoe onzeker de toekomst ook is, het is zeker dat ze anders zal zijn dan het heden. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen zorgen voor een steeds snellere verandering van onze samenleving. Vergrijzing, toenemende mobiliteit en digitalisering zullen effecten hebben op de leefbaarheid van de vier dorpen die samen Reusel-De Mierden vormen. Bezuinigingen en decentralisaties vanuit het Rijk dwingen ook de inrichting van het lokaal bestuur tot verandering; de samenleving is aan zet. 

Een gedeeld toekomstbeeld maakt de keuzes voor de toekomst helder en maakt het makkelijker te kiezen. Daarom besloot de gemeenteraad tot het, in samenspraak met de samenleving, ontwikkelen van een toekomstvisie in 2012. De visie geeft aan waar de focus voor de komende jaren komt te liggen en welke rol de gemeente wil spelen in de steeds intensievere samenwerking met de Kempengemeenten, de regio en de wereld.

In het visietraject is ‘verbinden’ als centrale opgave voor de gemeente Reusel-De Mierden naar voren gekomen. Die verbinding kent drie elementen: verbinding tussen nieuwe en oude waarden, verbinding binnen dorpsgemeenschappen en verbinding met de omgeving. De drie elementen komen samen in de slogan “Gezamenlijk, Grenzeloos en Groen”. 

Een focus op het Groene karakter van de gemeente staat voor een verbinding in de tijd met de landelijke geschiedenis en een duurzame verbinding met toekomstige generaties. 

Het element “Gezamenlijk” benadrukt het belang van verbindende dorpsgemeenschappen in een tijd van individualisering. Maatschappelijke veranderingen als vergrijzing en een terugtredende overheid zullen een extra beroep doen op het belang van verbindingen in de dorpen.

“Grenzeloos” geeft aan dat Reusel-De Mierden vanuit haar traditie als gemeente van grensdorpen voorbij grenzen denkt. Op weg naar 2030 wil Reusel-De Mierden werken aan verbindingen voorbij grenzen van bereikbaarheid, gemeentelijke en nationale grenzen. In het bijzonder vormt verbinding met de Kempengemeenten een belangrijke ambitie. “Grenzeloos” staat daarnaast voor een goede verbindingen tussen de vier kernen van de gemeente, met haar Belgische partners en met de wereld. 

Ook bij het vormgeven van het visietraject stond verbinding centraal. Dit visiedocument moet een gezamenlijk handvest van raad en burger vormen, passend bij de kernwaarde van de gemeente ‘Samen In Beweging’. Burgers, bedrijven, organisaties en anderen in de samenleving van de vier kernen zijn op verschillende momenten bij het gesprek over de toekomst betrokken. De voorliggende conceptvisie is het resultaat van visiegesprekken in de raad, bijeenkomsten in de samenleving en 213 beantwoorde enquêtes. 

Leeswijzer 

Wij nemen u eerst mee in de veranderende omgeving van Reusel–De Mierden en welke uitdagingen zij met zich meebrengt. Hoe te komen tot het streefbeeld “Gezamenlijk, Grenzeloos en Groen” is weergegeven in twaalf ambities die uit het traject naar voren zijn gekomen. Per ambitie zijn een aantal uitvoeringslijnen geschetst. De uitvoeringslijnen zijn aangedragen door raad en ambtenaren. 

De gemeenteraad en Gemeente Reusel-De Mierden nodigen u in dit document uit deelgenoot te worden van haar gedroomde toekomst.

Groen Hart van een grensoverschrijdende Kempenregio 

In 2030 vormt de gemeente Reusel-De Mierden het ‘Groene Hart’ van de EU-regio de Kempen. In een tijd van toegenomen verkeer hebben de vier Kempische kerkdorpen van Reusel-De Mierden tussen de groeiende stedelijke regio’s van Eindhoven en Tilburg hun landelijke en dorpse karakter bewaard. Inzet op duurzaamheid en tegengaan van ongebreidelde groei van intensieve veeteelt heeft het groene profiel van de gemeente versterkt. 

Vier groene gemeenschappen 

In het groen liggen vier aantrekkelijke woondorpen. Het wonen in aantrekkelijke, overzichtelijke dorpsgemeenschappen is de kracht van de gemeente. Voor het dorpse leven komt en blijft men in de dorpen van ReuselDe Mierden wonen. De gemeente stuurt op het aantrekken en behouden van jonge inwoners zodat een evenwichtige bevolkingsopbouw behouden blijft. 

Dorpsbewoners zetten zich in om hun dorpen aantrekkelijk te maken. Ze ondersteunen de gemeente om multifunctionele accommodaties (MFA’s), brede scholen en basisvoorzieningen in stand te houden. Brede scholen geven ruimte aan cursussen, naschoolse opvang en een bloeiend verenigingsleven. Verenigingen delen hun kennis, netwerk en voorzieningen met elkaar. Ook de zorg opereert vanuit een efficiënt netwerk. Zorgorganisaties, zorgcoöperaties en vrijwilligers werken nauw samen en geven ruimte aan initiatieven uit de samenleving. De gemeente staat voor een inclusieve samenleving waarin ouderen en gehandicapten goede toegang hebben tot voorzieningen. 

Behoud van cultuurhistorische waarden vormen de richtlijn bij nieuwbouw. Nieuwe woon- en werkruimten vinden een plek in herbestemde gebouwen of nieuwbouw passend bij de dorpse karakters.

Grenzeloze gemeente 

Mobiliteit kent in 2030 minder grenzen dan voorheen. De gemeente is goed bereikbaar vanuit de grote steden in Brabant en in België. Goede verbindingen ontsluiten nieuwe mogelijkheden voor werkgelegenheid in de regio en daarbuiten. Een sterke ICT-infrastructuur zorgt voor aansluiting met de gehele wereld. Binnen de dorpen faciliteert de ICT-infrastructuur de netwerken van inwoners en verenigingen en de netwerken van de gemeente en haar partners. 

Het buitengebied is herontworpen voor een nieuwe tijd. Het biedt nieuwe ruimtes voor natuur en kleinschalige recreatieve activiteiten. Bovenal draagt het buitengebied bij aan het woongenot van de dorpsinwoners. Het agrarische en landelijke imago van de gemeente wordt versterkt door de inrichting van het buitengebied. Nieuwe agrarische bedrijvigheid wordt toegelaten mits passend in het landschap. In het buitengebied van 2030 is geen ruimte voor megastallen. 

Denken vanuit en met de Kempen 

Als groen hart van de Kempenregio denkt Reusel-De Mierden verder dan landsgrenzen. Van oudsher hadden inwoners van de gemeente al weinig op met de grens, in de steeds Europesere en mobielere samenleving is het grensoverschrijdend denken in de gemeente verder gegroeid. Hechte samenwerking met buurgemeenten in Nederland en België illustreren de ambitie. De Kempengemeenten vormen in 2030 een daadkrachtige regioorganisatie met een centraal geleid ambtelijk apparaat. Nieuwe bedrijventerreinen vinden hun plek in nauw overleg met Kempische partners, ingepast in het Kempische landschap.

Deze toekomstvisie is het resultaat van de inbreng van verschillende partijen in de samenleving. Het visietraject is als volgt opgebouwd: 

Aftrap in een Luchtballon 

De jeugd heeft de toekomst. Basisschoolleerlingen werden met een prijsvraag uitgedaagd hun visie op de toekomst van Reusel-De Mierden op creatieve wijze kenbaar te maken. Vijf gelukkige prijswinnaars wonnen een ballonvaart. De meest bijzondere inzending was een verfilmde LEGO versie van Reusel-De Mierden in 2030. Bereikbaarheid via lucht, water en weg gaf de grenzeloze ambitie van de twee winnende jonge Reuselnaars weer. 

Historische avond 

Tijdens een historische avond met de Heemkundekringen Reusel en de Mierden blikten we terug op de rijke historie van de gemeente. Tijdens deze avond zijn kenmerkende verhalen die vertellen over de eigenheid van de gemeente besproken. 

Deskresearch 

Op basis van rapporten van onderzoeksinstellingen, planbureaus, gemeentelijke visies, integrale dorpsontwikkelingsplannen en beleidsdocumenten van de gemeente Reusel–De Mierden en haar kernen maakten we een overzicht van trends die invloed hebben op de ontwikkeling van de gemeente Reusel-De Mierden.

Startconferentie 

In een tweedelige startconferentie met de raad zijn de belangrijkste trends en uitdagingen voor Reusel–De Mierden in 2030 doordacht. Voor welke dilemma’s staat de gemeente? Aan de hand van de belangrijkste dilemma’s voor de toekomst van de gemeente zijn vier scenario’s opgesteld voor discussie. 

Toekomstvierdaagse 

In een viertal bijeenkomsten legden we de scenario’s voor aan ondernemers, verenigingen, vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties en inwoners van Reusel–De Mierden. Deelnemers gaven aan wat zij als wenselijk en onwenselijk zagen aan de verschillende toekomstscenario’s. Resultaat van de bijeenkomsten was een overzicht van ambities die de samenleving heeft voor de toekomst van de gemeente. Door middel van een enquête gaven inwoners van de kernen een prioritering aan in de ambities. 

Verrijkingsbijeenkomsten 

De raad evalueerde de ambities uit de toekomstvierdaagse en verrijkte ze tot de twaalf ambities die u in dit document vindt. Ambtenaren van Reusel–De Mierden bespraken in een bijeenkomst hoe de ambities uitgevoerd kunnen worden. Per ambitie stelden zij enkele uitvoeringsopties op die voorgelegd zijn aan de raad. De raad koos enkele uitvoeringsopties die zijn opgenomen in de visie.

De raad identificeerde vijf trends als meest impactrijk voor de nabije toekomst van gemeente Reusel-De Mierden.

Trend 1: Transitie van verzorgingsstaat naar participatiestaat 

De verzorgingsstaat waarin met overheidsfinanciën een sociaal vangnet gefinancierd wordt staat onder spanning. De overheid steunt de zwakkeren in de samenleving zoveel mogelijk, maar de rechten van burgers verminderen. Burgers moeten steeds meer voor zichzelf en voor elkaar zorgen. De vraag naar mantelzorgers en vrijwilligers stijgt. Dit vormt een uitdaging in een individualiserende samenleving waarin mensen steeds vaker een betaalde baan hebben. 

Trend 2: Transitie naar een netwerksamenleving 

Horizontale verhoudingen zijn de nieuwe standaard en macht en hiërarchie leiden niet meer automatisch tot gezag. Met hulp van ICT communiceren partijen in de samenleving voortdurend met elkaar. Gemeenten zijn van oudsher georganiseerd als verticale organisaties. Afhankelijk van de aard van het beleidsproces moeten ze vaker een regisserende of een voorwaardenscheppende rol aannemen. Communicatie is een kerntaak van gemeenten geworden. Samenwerking met partners (inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven) is essentieel om beleid op te stellen en uit te voeren.

Trend 3: Het veranderende platteland 

De Brabantse Kempen kent als streek veel agrarische bedrijvigheid die mede de identiteit van het gebied bepalen. Het platteland verandert de komende jaren ingrijpend. Agrariërs zoeken nieuwe manieren om het hoofd boven water te houden. De komende jaren groeit het innovatief en modern ondernemerschap op het platteland. Ook kunnen grote delen van het buitengebied een nieuwe functie krijgen.

Trend 4: Toenemend belang van samenwerking in de regio 

Omwille van efficiëntie en kostenbesparing vindt er al jaren schaalvergroting plaats bij organisaties met een publieke taak. Kabinet Rutte II stuurt op nauwere samenwerking en schaalvergroting van gemeenten. Dat heeft gevolgen voor de manier waarop burgers bediend worden. Binnen de Kempen wordt nauw samengewerkt tussen de Kempische gemeenten. In de Agenda van de Kempen stellen de Kempengemeenten thema’s vast waarop de Kempen intensiever gaan samenwerken.

Trend 5: Ontwikkeling Brainportregio 

De Brainportregio - waarin Reusel-De Mierden ligt - verwacht sterke economische groei in de sectoren vervoer, opslag, communicatie, handel, zorg en financiële diensten. Het aantal fulltime-eenheden (fte) in deze sectoren zal toenemen van 95.000 tot 117.000 in 2020. Ambities van Brainport Eindhoven luiden o.a: “Het continueren van de hechte samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid (Triple Helix) in de regio en het versterken van de aantrekkelijkheid van de regio voor kenniswerkers door het creëren van een bijzonder werk- en leefklimaat”

De visie “Gezamenlijk, Grenzeloos en Groen” is vertaald in twaalf ambities voor de lange termijn van de gemeente. Per ambitie zijn concrete uitvoeringsopties ontwikkeld.

Groen 

1. Landelijk karakter 

De gemeente Reusel-De Mierden wordt gekenmerkt door een landelijk karakter. Toch voltrekken zich achter de groene aangezichten impactrijke maatschappelijke ontwikkelingen op weg naar 2030 die het landelijk karakter bedreigen. Het buitengebied is in verandering en moet deels worden herontworpen. De inwoners willen een herontwerp passend bij het karakter van de gemeente. Dit betekent ruimte voor natuur, recreatie en kleinschalige agrarische activiteiten. Naar 2030 moet het agrarische, landelijke karakter van de dorpen versterkt worden, zonder ongebreidelde schaalvergroting in de veeteelt. Mede door de geurhinder die het woongenot vermindert is schaalvergroting geen duurzame optie voor de gemeente. Het landelijk karakter van Reusel–De Mierden betekent in 2030 een kleinschalige innovatieve agrarische sector en plek voor (sportieve) buitenrecreatie en zorgen wellnessboerderijen. Dit landelijke karakter betekent ook dat (agrarische) bedrijven moeten passen in het landschap. Dit kan bijvoorbeeld door het omzomen van gebouwen met bomen. 

2. Duurzaamheid 

In 2030 is Reusel–De Mierden een duurzame gemeente. Uitgangspunt bij het handelen is het ‘cradle-to-cradle’ principe. Dit principe geldt niet alleen voor het milieu maar ook voor de bouw van levensloopbestendige nieuwbouwwoningen en voor het herbestemmen van huidige panden. Zoals afgesproken in de klimaatvisie van de Kempengemeenten wil Reusel–De Mierden energieneutraal zijn in 2025. Een decentrale energieopwekking in het buitengebied kan hieraan bijdragen.

Gezamenlijk 

3. Dorps wonen 

De eigenheid van Reusel, Hooge Mierde, Lage Mierde en Hulsel is het groene, dorpse karakter. In de samenwerking met de Kempengemeenten moeten de dorpen van Reusel-De Mierden zich hierop profileren. In een verder urbaniserende samenleving bieden de dorpen van Reusel–De Mierden plaats aan mensen die landelijk willen wonen. 

De afgelopen decennia ontwikkelden de dorpen zich van zelfstandige dorpen, waarin een groot deel van het leven zich in het dorp afspeelde, naar woondorpen in een regio. Gedreven door toegenomen mobiliteit en het internet zijn dorpsinwoners minder aangewezen op voorzieningen in het eigen dorp. Meer voorzieningen zijn bereikbaar geworden. Doordat inwoners minder gebruik maken van dorpsvoorzieningen staan deze voorzieningen onder druk. Naast de verlaagde economische rendabiliteit heeft de gemeente te maken met slinkende budgetten vanuit het Rijk. Dit vraagt om meer regie van actieve dorpsinwoners om de kwaliteit van dorpsvoorzieningen op peil te houden. De leefbaarheid in een dorp raakt zo in de toekomst meer afhankelijk van de ontwikkeling van gemeenschapsinitiatieven. 

4. Behoud kleine kernen 

De inwoners uit de kleine kernen Hulsel, Hooge Mierde en Lage Mierde vragen extra aandacht voor de toekomst van hun dorpen. Om deze kernen leefbaar te houden in de toekomst wensen ze in iedere kern een aantal basisvoorzieningen en een goede verbinding met voorzieningen uit de regio. De gewenste voorzieningen zijn een multifunctionele accommodatie (MFA), een school, mogelijkheden tot sport, een basisniveau aan zorg en voldoende woningen, ook voor jongeren. 

De inwoners beseffen dat er extra inzet van hen nodig is om dit mogelijk te maken. Ze verwachten dat, wanneer de gemeente ruimte geeft, de sterke lokale gemeenschap hun inzet ook in de toekomst zal blijven leveren. 

5. Grote sociale cohesie en actief verenigingsleven 

Zonder sociale cohesie worden de kernen slaapdorpen. Dit is een schrikbeeld voor inwoners. Het verenigingsleven is de ruggengraat van de dorpen. Binnen verenigingen ontmoeten inwoners elkaar en ontstaan nieuwe initiatieven. De inwoners hechten waarde aan verenigingen in het eigen dorp. Er is winst te behalen door het delen van (sport)faciliteiten. Inwoners moeten meer regie voeren om hun verenigingen vooruit te helpen. Een informatiemakelaar organiseert samenwerking tussen verenigingen. De gemeente stimuleert zo de netwerksamenleving, waarin maatschappelijke partners elkaar ondersteunen. In samenwerking zorgen de verenigingen voor een jaarlijks verenigingsoverleg en voor een activiteitenkalender. 

6. Zorgzame dorpen 

De sociale cohesie is een van de redenen die het wonen in een dorp aantrekkelijk maken. De inwoners willen dat hun dorpen als sociale dorpen bekend staan. Inwoners zetten zich in om voor elkaar te zorgen. De verwachting is dat de zorgvraag in de toekomst toeneemt. Inwoners vinden het belangrijk om dorpsinwoners zorg in hun vertrouwde omgeving te kunnen bieden. Meer samenwerking tussen zorgorganisaties en vrijwilligers en de toepassing van domotica kunnen hierbij helpen. Reusel–De Mierden wil een inclusieve samenleving zijn. Ouderen en gehandicapten moeten net zo gemakkelijk toegang hebben tot voorzieningen en de openbare ruimte als de rest van de bevolking. 

7. Streven naar een evenwichtige samenleving 

Het aantal 65-plussers in Reusel–De Mierden stijgt naar verwachting van 1.900 inwoners in 2012 tot ongeveer 3.800 inwoners in 2030. Bij een licht groeiend bewonersaantal betekent dit zowel absoluut als relatief een verdubbeling van het aantal ouderen. Tegelijkertijd merken inwoners dat jongeren na hun middelbare schooltijd naar de stad trekken voor studie of werk. De vrees bestaat dat, door het ontbreken van geschikte woonruimten en vervoersverbindingen naar de stad, jongeren in de toekomst verhuizen uit Reusel–De Mierden en niet meer terugkeren. 

Een evenwichtige samenleving houdt het verenigingsleven sterk en behoudt jongeren die voor ouderen kunnen zorgen. De gemeente kiest er daarom voor de dorpen aantrekkelijker te maken voor jeugd. Het verbeteren van de bereikbaarheid is hiervoor een eerste vereiste. Reusel–De Mierden kan zich profileren met goedkoop wonen in de stedendriehoek Eindhoven, Turnhout en Tilburg. Andere opties voor het behouden van jongeren zijn het versterken van het uitgaansleven in Reusel, het goedkoper maken van woongrond en het bieden van ruimte voor culturele activiteiten en festivals in de gemeente. De aandacht moet vooral uitgaan naar het behouden van de aanwezige jeugd. Het aantrekken van jonge gezinnen wordt minder kansrijk geacht. 

8. Trots op het historische en cultureel erfgoed 

De geschiedenis van Reusel–De Mierden gaat ver terug. Al sinds de middeleeuwen is de streek bewoond. De inwoners van Reusel–De Mierden mogen trots zijn op hun woondorpen. Hierbij hoort een bewustwording van het cultureel erfgoed van de streek. Het cultureel erfgoed moet hiervoor in de ‘spotlight’ komen te staan. De Heemkundekringen kunnen hierin van betekenis zijn.

Grenzeloos 

9. Stimulans werkgelegenheid 

Wanneer de verbindingen verbeteren profiteert Reusel–De Mierden meer van haar strategische ligging in de Brainportregio en de industrie in de regio. Grotere bedrijven zijn gevestigd op het Kempisch Bedrijvenpark. Economische activiteiten in Reusel–De Mierden zijn gericht op kleinschalige industrie, innovatieve agrarische bedrijvigheid, MKB, zorg, recreatie en toerisme. De vrijetijdseconomie groeit de komende jaren. Reusel-De Mierden kan hierop inspelen door de recreatiemogelijkheden voor eigen inwoners en voor toeristen in de gemeente te versterken. Reusel heeft aantrekkelijke horecagelegenheden. Het landelijk en groene karakter biedt ruimte voor ontspanning. Leegstaande boerderijen kunnen dienst doen als creatieve erven voor medewerkers in de maakindustrie. De werkgelegenheid in de gemeente en in de regio maken de dorpen aantrekkelijker om te wonen voor jongeren. 

10. Verbeteren van bereikbaarheid 

Mobiliteit neemt wereldwijd toe. Reusel–De Mierden ligt verder afgelegen van Eindhoven en Tilburg dan de andere Kempengemeenten. Door haar relatief moeilijk bereikbare ligging is ze beperkt in de rol die ze kan spelen als achterland van stedelijk gebied. Dit is een struikelblok om nieuwe en jonge inwoners aan te trekken of te behouden. De huidige infrastructuur doet tekort aan de strategische ligging van Reusel–De Mierden in de stedendriehoek Eindhoven, Tilburg en Turnhout. Door de verlegging van de snelweg ligt Reusel–De Mierden niet meer op het kruispunt van de doorgaande wegen. Ook de ontsluiting van de industriegebieden is niet optimaal. Een verkeersplan met een uitgebreidere infrastructuur kan een oplossing bieden. 

11. Blik op België 

Naar 2030 toe wil de gemeente Reusel– De Mierden betere samenwerking en communicatie met haar partners over de grens in België. De ligging aan de grens met België biedt kansen voor Reusel–De Mierden. Zonder grenzen ligt Reusel–De Mierden middenin de stedendriehoek Eindhoven, Tilburg en Turnhout. Anno 2013 is het niet mogelijk om binnendoor naar Arendonk of Postel te rijden met een vrachtwagen. Dit levert een dubbel nadeel op voor Reusel–De Mierden: de vrachtwagens moeten omrijden én er rijdt meer vrachtverkeer door de kernen. Het verbeteren van de bereikbaarheid ten opzichte van België omvat ook het opknappen van de wegen naar België. Dat komt de huidige bewoners, maar ook potentiële toeristen en fietsers ten goede. 

12. Samenwerking in de regio 

Reusel–De Mierden wil een efficiënte ambtelijke samenwerking binnen de Kempen met als uiteindelijk doel het vormen van één Kempengemeente. De ambtelijke fusie begint met het vormen van shared service centers binnen de Kempen. De ambtelijke samenwerking moet leiden tot een professioneler, daadkrachtiger en goedkoper ambtelijk apparaat. Binnen de Kempengemeenten moet Reusel–De Mierden zich specialiseren. Het is niet meer rendabel om alles in Reusel–De Mierden te hebben. Een mogelijke verdeling is dat Hapert zich focust op de industrie, Bladel zich richt op detailhandel en dat Reusel–De Mierden zich onderscheidt met recreatie en natuur